اختلال طیف اتیسم چیست؟
اختلال طیف اوتیسم یک اختلال عصب- رشدی است و بر نحوه تعامل افراد با دیگران، برقراری ارتباط، یادگیری و رفتار فرد تأثیر می‌گذارد. اگرچه اوتیسم را می‌توان در هر سنی تشخیص داد، اما به عنوان یک "اختلال رشدی" معرفی می‌شود زیرا علائم اختلال طیف اوتیسم در سه سال اول زندگی ظاهر می‌شود و مادام العمر است.
بر اساس کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5)، که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا تهیه شده است، افراد دارای اختلال اوتیسم اغلب در ارتباط و تعامل با افراد دیگر دارای چالش هستند و علایق محدود و رفتارهای تکراری دارند. در نتیجه این اختلال بر توانایی و عملکرد آن‌ها در مدرسه، محل کار و غیره تأثیر می‌گذارد.
اختلال اتیسم بر روی درک افراد از دنیا و تعاملاتشان با دیگران اثر می‌گذارد. افراد دارای اختلال اوتیسم، دنیا و محیط پیرامون خود را متفاوت‌تر از بقیه تجربه می‌کنند. اختلال اتیسم بیماری نیست و درمان دارویی قطعی ندارد. فرد دارای اختلال اوتیسم با توانبخشی می‌تواند مهارت‌های روزمره زندگی را کسب کرده و زندگی مستقلی داشته باشد.
برخی از کودکان علائم اختلال اوتیسم را در ۱۲ ماه اول زندگی نشان می‌دهند. در برخی دیگر، ممکن است علائم اوتیسم تا ۲۴ ماهگی و یا بعد از آن ظاهر نشود. برخی از کودکان تا حدود ۱۸ الی ۲۴ ماهگی مهارت‌های جدید را به دست می‌آورند و به نقاط عطف رشد می‌رسند اما پس از آن دیگر مهارت‌های جدیدی به دست نمی‌آورند و یا مهارت‌هایی را که قبلا داشتند از دست می‌دهند و پسرفت می‌کنند.
ظاهر و چهره افراد دارای اختلال طیف اوتیسم از سایر افراد متمایز نیست اما در رفتار، ارتباط، تعاملات اجتماعی و یادگیری متفاوت از اکثر افراد دیگر عمل می‌کنند. به عنوان مثال، برخی از افراد دارای اوتیسم مهارت‌های کلامی پیشرفته‌ای دارند در حالی که برخی دیگر ممکن است در مهارت‌های غیرکلامی عملکرد بهتری داشته باشند؛ یا برخی از افراد دارای اوتیسم در زندگی روزمره خود به کمک زیادی نیاز دارند اما عده‌ای دیگر می‌توانند با حمایت اندک یا بدون هیچ حمایتی زندگی خود را اداره کنند.
شیوع اختلال اوتیسم
بر اساس آخرین آمارهای جهانی، تخمین زده می‌شود که از هر ۵۴ کودک، ۱ کودک دارای اختلال طیف اوتیسم باشد. اختلال اتیسم در هر گروه نژادی و قومی و در تمام سطوح اجتماعی و اقتصادی رخ می‌دهد اما آمار پسران دارای اختلال اوتیسم بیشتر از دختران و میزان بروز این اختلال در پسران ۴ تا ۵ برابر بیشتر از دختران است. تا سال ۲۰۱۷ بیش از ۵ میلیون بزرگسال در ایالات متحده دارای اختلال اوتیسم بودند. آمارهای منتشر شده جهانی نشان می‌دهد که شیوع اختلال اوتیسم در سال‌های اخیر ۱۰٪ تا ۱۷٪ افزایش یافته و به یکی از شایع‌ترین اختلالات رشدی تبدیل شده است.
در ایران تا قبل از سال ۱۳۸۵ آمار درستی از تعداد افراد دارای اختلال طیف اتیسم در دسترس نبود اما در طول سال‌های ۱۳۸۶ تا ۱۳۸۹ بیش از ۳۰۰۰ کودک جهت ارزیابی‌های تخصصی برای تشخیص اختلال اتیسم به مراکز پزشکی و روانپزشکی ارجاع داده شده‌اند. همچنین طبق آخرین آمار سازمان بهزیستی در سال ۹۹، از هر ۱۵۰ کودک یک نفر دارای اختلال طیف اتیسم است.
علت‌های احتمالی ایجاد اختلال طیف اتیسم
برای اتیسم یک علت واحد وجود ندارد. در گذشته تصور می‌شد که این اختلال ناشی از تروما است و منجر به انحراف هیجانی و اجتماعی می‌شود که البته این باور صحیح نیست. تاکنون عوامل مختلف محیطی، بیولوژیکی و ژنتیکی شناسایی شده‌اند که ممکن است احتمال وجود اختلال اتیسم در کودک را بیشتر کند.
اگرچه دانشمندان در مورد علل خاص ایجاد اختلال اتیسم اطلاعات کمی دارند، اما مطالعات نشان می‌دهد که ژن‌های یک فرد می‌توانند همراه با جنبه‌هایی از محیط اطراف خود عمل کنند تا بر رشد به گونه‌ای تأثیر بگذارند که منجر به اختلال طیف اتیسم شود. با این حال این یافته‌ها قابل توجه و مهم هستند و نیاز به بررسی بیشتر نیاز است.
اگرچه دانشمندان در مورد علل خاص ایجاد اختلال اتیسم اطلاعات کمی دارند، اما مطالعات نشان می‌دهد که ژن‌های یک فرد می‌توانند همراه با جنبه‌هایی از محیط اطراف خود عمل کنند تا بر رشد به گونه‌ای تأثیر بگذارند که منجر به اختلال طیف اتیسم شود. با این حال این یافته‌ها قابل توجه و مهم هستند و نیاز به بررسی بیشتر نیاز است.
البته همه افرادی که این موارد را دارند دارای اختلال طیف اتیسم نیستند. اختلال طیف اوتیسم می‌تواند بر کودکان از هر نژاد و ملیت تأثیر می‌گذارد، اما برخی عوامل، احتمال ایجاد اختلال طیف اتیسم را در کودک افزایش می‌دهد. در ادامه این مطلب تعدادی از این عوامل را بررسی می‌کنیم.
نرخ وجود اختلال طیف اتیسم در پسران حدودا چهار برابر بیشتر از دختران است.
خانواده‌هایی که یک فرزند دارای اختلال طیف اوتیسم دارند، در معرض خطر بیشتری برای داشتن فرزند دیگری با این اختلال هستند. هنگامی که یک کودک در خانواده دارای اختلال طیف اوتیسم باشد، خطر وجود اختلال اوتیسم در کودک بعدی حدود ۲۰ درصد بیشتر از حد معمول است. هنگامی که دو فرزند اول یک خانواده هر دو دارای اختلال طیف اوتیسم باشند، فرزند سوم حدود ۳۲ درصد بیشتر در معرض خطر وجود اوتیسم است..
احتمال وجود سایر اختلالات در ایجاد اختلال طیف اوتیسم یا علائم مشابه اوتیسم در کودکانی که شرایط پزشکی خاصی دارند، بالاتر از حد طبیعی است. به عنوان مثال می‌توان به سندرم X شکننده، بیماری توبروس اسکلروزیس و سندرم رت اشاره کرد. سندرم X شکننده یک اختلال ارثی است که باعث مشکلات مغزی می‌شود. در بیماری توبروس اسکلروزیس تومورهای خوش خیم در مغز ایجاد می‌شود و در سندرم رت که یک بیماری ژنتیکی است و تقریباً به طور انحصاری در دختران رخ می‌دهد، رشد سر کند می‌شود و ناتوانی ذهنی رخ می‌دهد.
نوزادانی که قبل از هفته ۲۶ بارداری به دنیا می‌آیند و وزن بسیار کمی دارند، ممکن است در معرض خطر بیشتری برای اختلال طیف اوتیسم باشند.
ممکن است بین فرزندان متولد شده از والدین بزرگتر و اختلال طیف اوتیسم ارتباطی وجود داشته باشد، اما تحقیقات بیشتر برای بررسی این ارتباط ضروری است.
اصطلاح "طیف" به چه معناست؟
اصطلاح "طیف" به طیف گسترده‌ای از علائم، مهارت‌ها و سطوح ناتوانی در عملکرد اشاره دارد که می‌تواند در افراد دارای اختلال اوتیسم رخ دهد. برخی از کودکان و بزرگسالان دارای اختلال طیف اتیسم به طور کامل قادر به انجام تمام فعالیت‌های روزمره زندگی هستند، در حالی که برخی دیگر برای انجام فعالیت‌های روزمره به حمایت قابل توجهی نیاز دارند.
«اتیسم»، «آسپرگر»، «اختلال از هم پاشیدگی دوران کودکی» و «اختلال دوران رشد» اختلالاتی هستند که در دسته‌بندی‌های جدید علمی همگی تحت عنوان «اختلالات طیف اتیسم» شناخته شده و تشخیص داده می‌شوند. علائم تمام این اختلالات شامل درجات مختلفی از آسیب در مهارت‌های ارتباطی و فعالیت‌های اجتماعی و الگوهای رفتاری تکراری و کلیشه‌ای و محدود است. افراد دارای این اختلالات فعالیت‌های روزانه انعطاف ناپذیری دارند و به تغییر در آن علاقه‌ای ندارند. این افراد برای یادگیری و حفظ تمرکز روش‌های غیرمعمول و نامتداولی دارند و گاهی در موقعیت‌های ناشناخته و تحریک‌آمیز واکنش غیرطبیعی نشان می‌دهند.
تغییر در دسته‌بندی و نامگذاری این اختلال به عنوان “طیف” به این دلیل است که پیچیدگی تشخیص اختلال اتیسم را کاهش می‌دهد و ارائه‌ی خدمات به این کودکان را ساده‌تر می‌کند. اختلال طیف اتیسم به صورت‌های متفاوتی در رفتار فرد نمایان می‌شود.
سطوح اختلال طیف اتیسم
اختلال طیف اوتیسم به سطوح مختلفی تقسیم می‌شود. شناخت سطوح اختلال اوتیسم کمک می‌کند تا برای مثال کودک سطح ۱ را با شخص دیگری که اختلال شدیدتری دارد اشتباه نگیریم.
سطح ۱ طیف اوتیسم خفیف‌ترین نوع این اختلال است. کودکانی که اوتیسم سطح ۱ دارند معمولا در هنگام ارتباط با دیگران اوقات دشواری را می‌گذارنند. برای مثال ممکن است کودک نتواند دقیقا منظورش را برساند، متوجه الگوهای رفتاری اجتماعی شود، در زمان درست صحبت و از زبان بدن خود به درستی استفاده کند.
فردی که دارای اختلال اوتیسم سطح ۱ است معمولا می‌تواند با جمله‌های کامل صحبت کند و ارتباط کلامی موثرتری برقرار کند، اما در مکالمات پی در پی و پرسش و پاسخ دچار مشکل می‌شود. این افراد ممکن است برای یافتن دوست تلاش کنند اما همیشه موفق نمی‌شوند. همچنین ممکن است این افراد در برخی زمینه‌ها انعطاف پذیر باشند اما با تغییر یک فعالیت به فعالیت دیگر مشکل داشته باشند. در واقع سطح اختلال این افراد به گونه‌ای است که با سازمان‌یابی و برنامه‌ریزی مشکل دارند و این موضوع در صورت عدم آموزش صحیح می‌تواند مانع از استقلال کاملشان شود.
افرادی که دارای اختلال اوتیسم سطح ۲ هستند در مقایسه با افرادی که به عنوان اختلال سطح ۱ شناخته شده‌اند، مشکلات واضح‌تری در ارتباطات کلامی و اجتماعی خود دارند. به همین دلیل تشخیص اوتیسم سطح ۲ آسان‌تر است. این افراد در تغییر تمرکز خود مشکلات بیشتری دارند. مثلا ممکن در هنگام تغییر یک فعالیت به فعالیت دیگر یا ترک مدرسه در انتهای روز بسیار ناراحت شوند.
از آنجایی که وضعیت سطوح اختلال اوتیسم به ترتیب پیچیده‌تر می‌شوند، نیاز به نگهداری و حمایت هم در این سطح از اختلال افزایش می‌یابد. افراد دارای اختلال اوتیسم سطح ۲ معمولا به طیف محدودی از فعالیت‌ها علاقه دارند و رفتارهای تکراری از خود نشان می‌دهند و این باعث می‌شود در موقعیت‌های خاص به راحتی نتوانند تمرکز کنند.
اختلال اوتیسم سطح ۳ شدیدترین سطح این اختلال در میان سایر سطوح اوتیسم است. کودکان اوتیسم سطح ۳ بسیاری از مشکلات و رفتارهای سطوح قبلی را از خود نشان می‌دهند و با اختلالات شدیدتری هم مواجه هستند. وجود چالش در بیان کلامی و غیر کلامی، تمرکز، هماهنگی اجتماعی و انعطاف پذیری در تغییر شرایط از مشکلات عمده این کودکان است. به علاوه علاقه به انجام رفتارهای تکراری و کلیشه‌ای از دیگر نشانه‌های تشخیص اوتیسم سطح ۳ است.
شخص دارای اوتیسم سطح ۳ به وضوح در توانایی صحبت کردن محدود است و نمی‌تواند یک ارتباط دو طرفه را آغاز کند. این افراد تنها می‌توانند رفتارهای صریح و مستقیم اجتماعی را بفهمد و از کنش‌ها و واکنش‌های جزئی و غیر مستقیم برداشت خاصی ندارد. افرادی که با این سطح از اختلال اوتیسم درگیر هستند به طور دائم به مراقبت و حمایت نیاز دارند.
۲ آوریل؛ روز جهانی اتیسم
۲ آوریل (۱۳ فروردین)، روز جهانی آگاهی از اختلال اوتیسم و زمانی برای افزایش آگاهی در مورد این اختلال است. در این روز، بسیاری از کشورها مکان‌های دیدنی خود را با چراغ‌های آبی تزیین می‌کنند تا درک و پذیرش افراد مبتلا به اوتیسم را افزایش دهند.
