علائم و نشانه‌های اختلال اتیسم
اختلال طیف اوتیسم (ASD) یک اختلال رشدی است که شامل اختلال در توانایی‌های اجتماعی و ارتباطی، علایق محدود یا رفتارهای تکراری و چالش‌هایی با پردازش حسی است. اصطلاح "طیف" نشان دهنده این مسئله است که علائم در افراد مختلف متفاوت است و از نظر نوع و شدت متفاوت است. تشخیص قطعی اختلال طیف اتیسم در حدود دو سالگی اتفاق می‌افتد. شدت علائم اختلال اتیسم بسیار متفاوت است، اما مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی کودکان دارای اتیسم همواره با چالش همراه است. برای مثال برخی از کودکان در تلاش برای برقراری تماس چشمی و یا مکالمه دارای چالش هستند.
کودکان دارای اوتیسم در اوایل زندگی، انواع مختلفی از رفتارهای تکراری مانند تکان دادن دست و بدن را از خود نشان می‌دهند. آنها ممکن است بارها و بارها اشیاء را مرتب کنند و یا روی هم بچینند. برخی از کودکان دارای اتیسم با کارهای تکراری مثل گاز گرفتن دست و کوبیدن سر به خود آسیب وارد می‌کنند. علایق محدود یکی دیگر از ویژگی‌های اختلال اوتیسم است و به همین دلیل ممکن است زمان زیادی را به آن علایق اختصاص بدهند.
اوتیسم چگونه تشخیص داده می‌شود؟
علائم اختلال طیف اوتیسم، شامل چالش‌هایی در مهارت‌های اجتماعی، ارتباطات، پردازش حسی و رفتارهای محدود کننده یا تکراری است. مانند بسیاری از اختلالات رشدی، اوتیسم را نمی‌توان با یک نشانه بیولوژیکی مانند آزمایش خون یا اسکن مغز تشخیص داد، بنابراین پزشکان برای غربالگری و ارزیابی‌های تشخیصی بر رفتار کودکان تکیه می‌کنند.
اوتیسم معمولا در چه سنی تشخیص داده می‌شود؟
اکثر کودکان در سن ۲ سالگی تشخیص اوتیسم را دریافت کنند. برخی از کودکان در صورت داشتن علائم شدیدتر ممکن است زودتر تشخیص اوتیسم را دریافت کنند. به همین دلیل آکادمی اطفال آمریکا توصیه می‌کند که همه کودکان در ۱۸ و ۲۴ ماهگی از نظر اوتیسم غربالگری شوند.
علائم اولیه اوتیسم چیست؟
علائم اولیه اوتیسم شامل اجتناب از تماس چشمی، عدم علاقه به برقراری ارتباط با سایر کودکان یا والدین، کمتر صحبت کردن نسبت به سایر کودکان و احساس ناراحتی از تغییرات کوچک در برنامه روزانه است. اختلال اوتیسم به طور متفاوتی در کودکان ظاهر می‌شود. برخی از کودکان ممکن است به نقاط عطف رشدی نرسند، و برخی دیگر ممکن هر نقطه عطف رشدی را پشت سر بگذارند اما بعداً پسرفت کنند. به همین دلیل والدین باید به تغییرات رشدی کودک خود حساس باشند. شرکت در جلسات غربالگری رشد این امکان را به والدین می‌دهد که از روند رشد کودک خود آگاه باشند.
آیا اوتیسم یک ناتوانی است؟
بله. اوتیسم یک اختلال و ناتوانی رشدی است و کودکان با هر نوعی از ناتوانی، از جمله اوتیسم، واجد شرایط دریافت حمایت آموزشی هستند.
علائمی که باید مورد توجه والدین باشد چیست؟
تشخیص اتیسم به علائم و رفتارهای بسیاری وابسته است. دو فرد دارای اختلال اوتیسم علائم و نشانه‌های یکسانی را بروز نمی‌دهند. بنابراین علائم اختلال اتیسم با ترکیب‌های مختلفی بروز می‌کند و این علائم در همه افراد یکسان نیست. به علاوه دامنه اختلال طیف اتیسم از متوسط تا شدید متغیر است. یعنی ممکن است یک نشانه در کودک خفیف باشد اما همان نشانه در کودک دیگر انقدر شدید باشد که رفتارهای روزمره او را تحت تاثیر قرار دهد. موارد زیر نشان‌دهنده أنواع مشکلات و رفتارهایی است که ممکن در فرد دارای اختلال طیف اتیسم نمایان شود.
ممکن است فرد دارای اوتیسم حتی در زمانی که نیاز به برقراری ارتباط دارد، باز هم با دیگران تعامل اجتماعی نداشته باشد و یا اینکه به دیگران هیچ علاقه‌ای نشان ندهد.
کودکان دارای اختلال اوتیسم از انجام یکسری فعالیت‌ها به صورت روتین لذت می‌برند و تغییر در روند این فعالیت‌ها باعث ناراحتی و ترس آنها می‌شود. حتی مواردی که به نظر بی‌اهمیت می‌رسند مثل رفتن به مدرسه از یک مسیر جدید ممکن است باعث ایجاد اضطراب آنها شود.
کودکان دارای اتیسم بیشتر جذب یک قسمت خاصی از اشیا و یا موضوعات می‌شوند و به کل آن توجهی ندارند. مثلا به چرخ ماشین بیشتر از خود ماشین علاقه نشان می‌دهند.
رشد کودکان دارای اتیسم با سایر کودکان متفاوت است. کودکانی با رشد طبیعی در تمام زمینه‌های مهارت‌های عصب - رشدی (مثل زبان، هماهنگی حرکتی، توانایی شناختی و مهارت‌های اجتماعی) با سرعت تقریبا برابر رشد می‌کنند. اما رشد این مهارت‌ها در کودکان دارای اختلال طیف اتیسم ناهماهنگ است. احتمال دارد کودک دارای اتیسم مهارت‌های شناختی بالایی داشته باشد و حتی قادر به حل مسائل ریاضی باشد اما در برقراری ارتباط و بیان عقاید خود و یا درک عواطف دیگران از روی حالات چهره‌شان دارای چالش باشد.
۱. نشانه‌های مربوط به مهارت‌های اجتماعی
- شبیه ربات حرف می‌زند.
- به بازی کردن علاقه‌ای نشان نمی‌دهد.
- به برقراری تماس چشمی علاقه‌ای ندارد.
- به شنیدن نام خود واکنش نشان نمی‌دهد.
- در انجام بازی‌های تخیلی و نمادین چالش دارد.
- در برقراری ارتباط دوستانه با همسالان خود چالش دارد.
- به ندرت علاقه و احساساتش را با دیگران به اشتراک می‌گذارد.
- در انطباق رفتارش با موقعیت‌های مختلف اجتماعی مشکل دارد.
- حالات چهره، زبان بدن و حرکاتش با آنچه بیان می‌کند مطابقت ندارند.
- به افرادی که در حال صحبت هستند، نگاه نمی‌کند یا به آنها گوش نمی‌دهد.
۲. نشانه‌های مربوط به رفتارهای کلیشه‌ای و تکراری
- برخی رفتارها، کلمات و یا عبارات را تکرار می‌کند.
- به جزئیات و یا موضوعات خاص علاقه شدیدی نشان می‌دهد.
- به اشیای متحرک و یا بخش‌هایی از اشیاء علاقه زیادی نشان می‌دهد.
- از تغییرات جزئی در روند یک فعالیت ناراحت می‌شود و انعطاف پذیری پایینی دارد.
۳. نشانه‌های مربوط به زبان، گفتار و ارتباط
- اکولالیا (تکرار کلمات یا عبارات)
- در آغاز کردن مکالمه و ادامه دادن گفتگو چالش دارند.
- گفتار کودک به یکسری کلمات و یا موضوعات خاص محدود است.
- چالش در استفاده از ضمایر؛ مثلا به جای ضمیر «من» از ضمیر «تو» استفاده می‌کنند.
- چالش در ارتباط غیرکلامی؛ مثلا متوجه تکان دست به معنی خداحافظی نمی‌شوند.
ملاک‌های تشخیصی راهنمای آماری اختلالات روانی (DSM-5)
الف) نارسایی‌های پایدار در ارتباط و تعامل اجتماعی در موقعیت‌های گوناگون در گذشته و در حال حاضر که به شرح زیر مشخص می‌شود.
- کمبودهایی در رابطه متقابل اجتماعی - هیجانی که برای مثال از نزدیکی اجتماعی نابهنجار و ناتوانی در گفت وگوی متقابل عادی، تا کاهش در میان گذاشتن علایق، هیجان ها یا عواطف و نیز ناتوانی در پیش قدم شدن یا پاسخ دادن به تعامل‌های اجتماعی را در بر میگیرد.
- نارسایی‌ها در رفتارهای ارتباطی غیر کلامی مورد استفاده در تعامل اجتماعی، که دامنه آن برای مثال از ارتباط کلامی و غیر کلامی با انسجام ضعیف، نابهنجاری‌هایی در نگاه رو در رو و زبان بدن یا نارسایی ها در فهم و استفاده از حرکات بدن، تا فقدان کامل حالت چهره وارتباط غیر کلامی را در بر دارند.
- کمبودهایی در برقرار کردن، حفظ کردن و درک کردن روابط که برای مثال از مشکلات تطبيق رفتار با زمینه‌های اجتماعی گوناگون تا مشکلات در مشارکت بازی تخیلی یا دوست یابی و تا علاقه نداشتن به همسالان را در بر میگیرد.
ب) الگوهای رفتار، تمایلات یا فعالیت های محدود تکراری به صورتی که با حداقل دو مورد زیر، در حال حاضر یا بنا بر سابقه آشکار می‌شود.
- حرکات جنبشی، استفاده از اشیا یا گفتار تکراری و قالبی یا مکرر (مثل حركات قالبی ساده، ردیف کردن اسباب بازی‌ها یا قل دادن اشیا، پژواک گویی، وعبارات خاص فرد)
- اصرار بر یکنواختی، رعایت انعطاف ناپذیر کارهای عادی، یا الگوهای تشریفاتی رفتار کلامی یا غیر کلامی (مثل ناراحتی شدید بابت ایجاد تغییرات جزئی، دشواری درگذارها، الگوی تفکر انعطاف ناپذیر، تشریفات احوالپرسی، اجبار در استفاده از مسیر سابق یا همان غذای هرروز)
- علایق بسیار محدود و ثابت که از لحاظ شدت یا تمرکز نابهنجارند (مثل دلبستگی attachment شدید یا دل مشغولی preoccupation به اشیای غیر عادی، علائق دارای حد و مرز شدید و پافشاری فراوان بر آنها.
- بیش فعالی یاکم فعالی در برابر محرک های حسی یا علاقه غیرعادی به جنبه های حسی محیط (مثل بی تفاوتی ظاهری به درد/ دما، واکنش نامطلوب به صداها یا بافت های خاص، بوکشیدن های بسیار زیاد یا لمس کردن فراوان اشیا، شیفتگی دیداری Visual fascination به نور یا حرکت)
ج) نشانه‌ها باید در اوایل دوره تحول وجود داشته باشد، اما ممکن است تا زمانی که ظرفیت‌های اجتماعی فراتر از ظرفیت‌های محدود فرد نباشد، کاملا آشکار نشود. یا ممکن است راهبرد‌های آموخته شده در دوره بعدی زندگی موجب پنهان ماندن آنها شود.
د) برای این اختلال‌ها بر حسب ناتوانی هوشی (اختلال تحول هوشی، یا تأخیر تحولی کلی نمی توان تبیین بهتری به دست داد. ناتوانی هوشی و اختلال طیف اتیسم اغلب همایند هستند. برای مطرح کردن تشخیص های همایند اختلال طیف اتیسم و ناتوانی هوشی، باید ارتباط اجتماعی پایین تر از حد انتظار برای سطح تحولی کلی فرد باشد).
ه) نشانه‌ها موجب نقص بالینی چشم گیری در کارکرد جاری اجتماعی، شغلی یا زمینه‌های مهم دیگر می‌شود.
جمع بندی
متاسفانه هیچ راهی برای پیشگیری از اختلال طیف اوتیسم وجود ندارد. با این حال تشخیص و مداخله زودهنگام بسیار مفید است و می‌تواند رفتار، مهارت‌ها و رشد زبان را بهبود ببخشد. مداخله زودهنگام در هر سنی مفید است و اگرچه کودکان معمولاً از علائم اختلال طیف اوتیسم بهبود نمی‌یابند، اما می‌توانند یاد بگیرند که در امور روزمره زندگی به خوبی عمل کنند.
